Μουσείο, Αρχαιολογικό Σπάρτης

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό κτίριο που βρίσκεται στο κέντρο της σύγχρονης πόλης. Ο αρχικός πυρήνας του κτιρίου χτίστηκε το 1874, σε σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Κρίστιαν Χάνσεν, και ήταν το πρώτο μουσείο που λειτούργησε εκτός Αττικής. Στα μετέπειτα χρόνια, για να στεγαστούν τα ευρήματα από τις συνεχιζόμενες ανασκαφές στη Λακωνία, προστέθηκαν νέες αίθουσες στο αρχικό κτίριο. Σήμερα διαθέτει έξι συνολικά αίθουσες, που στεγάζουν ευρήματα της Λακωνίας από τα μυκηναϊκά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Η επίσκεψη στο μουσείο της Σπάρτης αξίζει πραγματικά το χρόνο σας, αφού πολλά από τα εκθέματα των αιθουσών του είναι μοναδικά και απαραίτητα για την κατανόηση της λακωνικής τέχνης και της σπαρτιάτικης ιστορίας. Η περιήγηση αρχίζει από τον προθάλαμο του μουσείου, όπου εκτίθενται ενεπίγραφες στήλες που βρέθηκαν στο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, στην περιοχή των Λιμνών. Τις στήλες αυτές ανέθεταν στο ιερό έφηβοι νικητές σε διάφορα αγωνίσματα. Φέρουν συνήθως χαραγμένη επιγραφή με το όνομα του αθλητή και έχουν υποδοχές για την τοποθέτηση σιδερένιων δρεπανιών, ισάριθμων με τα αγωνίσματα στα οποία ο αναθέτης αναδείχτηκε νικητής. Δύο από τις στήλες διατηρούν ως σήμερα τα σιδερένια δρεπάνια, ενώ στις υπόλοιπες σώζονται οι υποδοχές για την τοποθέτησή τους. Από τις στήλες που εκτίθενται στο μουσείο, η παλαιότερη χρονολογείται από τον 4ο αι. π.Χ., και διατηρεί τις υποδοχές για πέντε δρεπάνια. Απέναντι από την είσοδο εκτίθεται η στήλη αρ. 1526, που χρονολογείται από τον 2ο αι. π.Χ. Φέρει ανάγλυφη παράσταση ενός ναού με δύο κίονες και πιθανόν απεικονίζει την πρόσοψη του ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος. Στον προθάλαμο εκτίθενται, επίσης, στήλες λακωνικού τύπου, με φυτική διακόσμηση, και μια μαρμάρινη βάση αγάλματος βωμονίκου, νέου δηλαδή που κατάφερε να υποστεί τη μαστίγωση χωρίς την παραμικρή ένδειξη πόνου. Η τελετή αυτή γινόταν στο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος έως και την ύστερη αρχαιότητα, και πολλές φορές είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο των νέων που υποβάλλονταν στη σκληρή δοκιμασία. Ο προθάλαμος έχει δύο ανοίγματα, που οδηγούν στις δύο πτέρυγες του μουσείου, καθεμία από τις οποίες διαθέτει τρεις αίθουσες. Θα σας προτείναμε να διασχίσετε τις πρώτες δύο αίθουσες στα αριστερά σας, για να αρχίσετε την περιήγησή σας από την τελευταία αίθουσα της αριστερής πτέρυγας του μουσείου, που είναι η αίθουσα της προϊστορικής συλλογής. Στην αίθουσα αυτή εκτίθενται κυρίως έργα κεραμικής από τη μυκηναϊκή περίοδο. Η προϊστορία της Λακωνίας ξεκινά από τα νεολιθικά χρόνια, όμως λόγω έλλειψης χώρου δε θα δείτε ευρήματα από αυτή την περίοδο στο μουσείο. Τα μυκηναϊκά αγγεία προέρχονται κυρίως από την περιοχή της Πελλάνας, στα σύνορα της Λακωνίας με την Αρκαδία, όπου ανασκάφηκαν πλούσιοι θαλαμωτοί τάφοι της μυκηναϊκής εποχής. Στις προθήκες της αίθουσας θα δείτε μερικά εξαιρετικά μυκηναϊκά αγγεία με ζωγραφιστή διακόσμηση, που αντλεί τα θέματά της από το φυτικό και το θαλάσσιο κόσμο. Η επόμενη αίθουσα είναι αφιερωμένη στη ρωμαϊκή τέχνη. Από τα έργα γλυπτικής που εκτίθενται εδώ, πολλά είναι ρωμαϊκά αντίγραφα πρωτότυπων έργων της κλασικής περιόδου. Παρατηρήστε τα γλυπτά αντρικών μορφών που απεικονίζουν τους Διόσκουρους, όπως ο κορμός αρ. 513 που φέρει τη χλαμύδα πιασμένη στη βάση του λαιμού με μια μεγάλη πόρπη. Το πλάσιμο της μορφής με τις αρμονικές αναλογίες οδήγησαν τους μελετητές να θεωρήσουν ότι πρόκειται για έξοχο αντίγραφο έργου του Πραξιτέλη. Από τις προτομές αξίζει να προσέξετε την κεφαλή από άγαλμα Τύχης, ένας τύπος αγάλματος εξαιρετικά διαδεδομένος σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, και την κεφαλή ενός γενειοφόρου άντρα που αποδίδει το φιλόσοφο Πλάτωνα, ρωμαϊκό αντίγραφο κλασικού έργου. Εντελώς διαφορετική διάθεση αποπνέουν τα θραύσματα μιας σαρκοφάγου από παιδική ταφή, έργο του 2ου αι. π.Χ. Οι ανάγλυφες παραστάσεις πάνω στη σαρκοφάγο απεικονίζουν εννέα παιδιά που παίζουν χωρισμένα σε τρεις ομάδες. Τρία παιδιά παίζουν με μουσικά όργανα ενώ άλλα δύο παριστάνουν ότι είναι μεθυσμένα, σε μια σύνθεση με ελαφρά χιουμοριστική διάθεση. Στο μέσο περίπου της αίθουσας θα δείτε μια προθήκη με την αναπαράσταση μιας ξύλινης τριήρους. Πρόκειται για τη μακέτα μιας ρωμαϊκής τριήρους που βρέθηκε σε ναυάγιο στα ανοιχτά του ακρωτηρίου Μαλέα. Από τα υπόλοιπα εκθέματα της αίθουσας, σημαντικά είναι τα αγαλματίδια που παριστάνουν μια γυναικεία θεότητα καθιστή σε θρόνο, η οποία πολλές φορές πλαισιώνεται από λιοντάρια. Πρόκειται για απεικονίσεις της Κυβέλης, η λατρεία της οποίας διαδόθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια και στην Ελλάδα συνδέθηκε με τη Μεγάλη Μητέρα της ελληνικής μυθολογίας, τη Ρέα, και λατρεύτηκε ως Ρέα-Κυβέλη. Στους τοίχους πάνω από τις δύο εισόδους της αίθουσας εκτίθενται τμήματα από ρωμαϊκά ψηφιδωτά, με προτομές της Σαπφούς, του Αλκιβιάδη, του θεού Ήλιου και του Τρίτωνα. Η επόμενη αίθουσα είναι από τις σημαντικότερες του μουσείου, καθώς περιέχει ευρήματα από τα μεγάλα ιερά που έχουν ανασκαφεί στη Λακωνία. Η προθήκη που βρίσκεται στα αριστερά της πόρτας που οδηγεί στον προθάλαμο, περιέχει πολύ σημαντικά ευρήματα από το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος. Στο επάνω ράφι θα δείτε μολύβδινα ελάσματα που παριστάνουν ζώα, φανταστικά όντα αλλά και ανθρώπινες μορφές. Τέτοιου είδους ελάσματα βρέθηκαν κατά χιλιάδες στα ιερά της Λακωνίας. Στις προθήκες αυτής της αίθουσας θα δείτε πολλά αντιπροσωπευτικά δείγματα, αυτά όμως που εκτίθενται εδώ είναι τα παλαιότερα που έχουν βρεθεί και χρονολογούνται από τον 9ο αι. π.Χ. Τα ελάσματα αυτά ήταν αναθήματα προς τις θεότητες. Φτιάχνονταν με μήτρες, σε μεγάλες ποσότητες, και έχουν βρεθεί πολλά από αυτά που προέρχονται από τις ίδιες μήτρες. Η φτηνή και μαζική παρασκευή αυτών των ελασμάτων έχουν οδηγήσει τους μελετητές στην υπόθεση ότι ίσως να ήταν προσφορές των λαϊκών στρωμάτων, πιθανόν των ειλώτων, των οποίων η οικονομική κατάσταση δεν τους επέτρεπε να αφιερώσουν στους θεούς πολυτελή αντικείμενα ή γλυπτά. Η μορφή τους πάντως θυμίζει τα σημερινά τάματα στις χριστιανικές εκκλησίες. Στο μεσαίο ράφι της ίδιας προθήκης θα δείτε μια σειρά από πήλινες προσωπίδες, που βρέθηκαν και αυτές σε μεγάλες ποσότητες στο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος. Θα αναγνωρίσετε ανάμεσά τους προσωπίδες που παριστάνουν γεροντικά πρόσωπα, πολεμιστές, σατύρους με μυτερά αυτιά, μέδουσες. Υπάρχουν ακόμη μερικές από αυτές που φαίνεται να απεικονίζουν συγκεκριμένα, ίσως υπαρκτά, πρόσωπα και άλλες που φαίνεται να έχουν σκόπιμα σαρκαστικό χαρακτήρα. Οι μάσκες αυτές χρονολογούνται από τον 7ο και 6ο αι. π.Χ. και η χρήση τους παραμένει αινιγματική. Συνήθως ερμηνεύονται ως αναθήματα στο ιερό και θεωρείται ότι μιμούνται αντίστοιχες ξύλινες μάσκες που χρησιμοποιούνταν σε μαγικές τελετές ή ότι είχαν χαρακτήρα αποτροπής των κακών πνευμάτων. Στο κάτω ράφι της προθήκης θα δείτε θραύσματα από λακωνικά πήλινα κεραμίδια και τα χαρακτηριστικά λακωνικά ακρωτήρια που έχουν σχήμα 3/4 του κύκλου και φέρουν ανάγλυφη και ζωγραφιστή διακόσμηση. Τα κεραμίδια είναι ένα είδος λακωνικής παραγωγής, που, τουλάχιστον κατά τον 7ο αι. π.Χ., εξάγονταν σε πολλές περιοχές, κυρίως της Πελοποννήσου. Σε μια μικρή προθήκη θα δείτε θραύσματα από τους λεγόμενους λακωνικούς πίθους. Πρόκειται για πίθους μεγάλου μεγέθους με ανάγλυφη διακόσμηση, που παράγονται καθ’ όλη τη διάρκεια του 7ου και 6ου αι. π.Χ. στη Σπάρτη. Στη διάρκεια του 7ου αι. π.Χ. τέτοιοι πίθοι παράγονται και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, οι λακωνικοί όμως πίθοι είναι χαρακτηριστικοί για τον τρόπο με τον οποίο αποδίδουν τις μορφές. Θα το ανακαλύψετε κι εσείς παρατηρώντας προσεκτικά τα θραύσματα της προθήκης, αλλά και το συμπληρωμένο πίθο του 6ου αι. π.Χ. που δεσπόζει στο μέσο της αίθουσας. Το κεφάλι των μορφών είναι κυκλικό, τα μάτια θυμίζουν αιγυπτιακά πρότυπα και τα χείλη είναι πολύ εκφραστικά. Χαρακτηριστικά είναι επίσης τα ρωμαλέα και μυώδη κορμιά των πολεμιστών. Στα θραύσματα των πίθων θα αναγνωρίσετε παραστάσεις μάχης με πολεμιστές και άρματα, και άλλες σκηνές που πιθανόν αφορμώνται από τα ομηρικά έπη. Σημαντικά είναι και τα χάλκινα αναθήματα που εκτίθενται σε μια άλλη προθήκη. Τα περισσότερα είναι ειδώλια ανθρώπινων μορφών, θα δείτε όμως και λαβές από καθρέφτες με τη μορφή γυναικών, τμήματα διακόσμησης χάλκινου λέβητα, ένα χάλκινο ομοίωμα ψαριού και ένα γρύπα. Από τα ειδώλια αξίζει να προσέξετε τη γυναικεία μορφή που βρίσκεται στο μέσο του επάνω ραφιού. Βρέθηκε στο Μενελάιο, το ιερό του Μενέλαου και της Ελένης που ανασκάφηκε στην αριστερή όχθη του Ευρώτα. Το ειδώλιο χρονολογείται από τον 7ο αι. π.Χ. και έχει θεωρηθεί ότι απεικονίζει την ωραία Ελένη. Η απόδοση της μορφής και των χαρακτηριστικών του προσώπου είναι σχηματική, δείγμα της πρώιμης εποχής την οποία αντιπροσωπεύει. Στις προθήκες που βρίσκονται στην άλλη πλευρά της αίθουσας θα δείτε αγγεία γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων, έναν παναθηναϊκό αμφορέα και μερικά ακόμη χάλκινα ειδώλια από το Μενελάιο αλλά και από το ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς, λείψανα του οποίου ανακαλύφθηκαν μέσα στην ακρόπολη της Σπάρτης. Στο σημείο αυτό θα ξαναγυρίσετε στον προθάλαμο και θα συνεχίσετε την περιήγησή σας στις τρεις αίθουσες της δεξιάς πτέρυγας του μουσείου. Η πρώτη αίθουσα αυτής της πτέρυγας είναι αφιερωμένη στα ψηφιδωτά που βρέθηκαν σε διάφορες ρωμαϊκές οικίες της Λακωνίας. Κάποια από αυτά αποτελούν δείγματα εξαιρετικής τέχνης των ρωμαϊκών χρόνων. Αξίζει να προσέξετε το μεγάλο ψηφιδωτό με την παράσταση της αναγνώρισης του Αχιλλέα και του αποκεφαλισμού της Μέδουσας από τον Περσέα. Στην επόμενη αίθουσα έχουν συγκεντρωθεί τα ευρήματα από το ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, όπου λάμβαναν χώρα λατρευτικές τελετές ήδη από το 14ο αι. π.Χ., και ευρήματα που σχετίζονται με τη λατρεία των χθόνιων θεοτήτων, δηλαδή των θεοτήτων που σχετίζονται με τον κύκλο της βλάστησης της γης. Στους τοίχους της αίθουσας εκτίθενται τα αρχιτεκτονικά μέλη από το ναό των Αμυκλών. Τα σημαντικότερα είναι τα δύο κιονόκρανα του λεγόμενου «μικτού τύπου» που στόλιζαν την είσοδο του ιερού και έχουν τοποθετηθεί αντικριστά στον αριστερό τοίχο της αίθουσας. Πρόκειται για ένα μοναδικό είδος δωρικού κιονόκρανου, που στη μια πλευρά φέρει μία προέκταση (φουρούσι) που έχει τη μορφή μισού ιωνικού κιονόκρανου με έλικα και ανθέμια. Το φουρούσι αυτό τοποθετήθηκε για να συγκρατήσει το βάρος των γλυπτών, πιθανόν έφιππων Διόσκουρων, που ήταν τοποθετημένοι στη θέση του επιστυλίου, πάνω από το κιονόκρανο. Ο Ίωνας γλύπτης Βαθυκλής και οι συνεργάτες του, που εργάστηκαν στο Αμυκλαίο τον 6ο αι. π.Χ., έδωσαν σε αυτή την τεχνική λεπτομέρεια μια διαφορετική διάσταση, συνδυάζοντας την αυστηρότητα του δωρικού με τη χάρη του ιωνικού ρυθμού, και κατέληξαν σε μια πρωτότυπη σύλληψη που δεν έχει το αντίστοιχό της στην ελληνική αρχιτεκτονική. Εκτός από τα δύο αυτά κιονόκρανα, από τις Αμύκλες προέρχονται τρία δωρικά κιονόκρανα, μια σειρά από πέτρινα ανθέμια που θα δείτε πάνω σε ράφια και προέρχονται από τη διακόσμηση του γείσου του ιερού, και ένα αρχιτεκτονικό τμήμα αρχαϊκών χρόνων που παριστάνει άντρα να κυνηγά ζώο, πιθανόν απεικόνιση του Ηρακλή που κυνηγά την Κερυνίτιδα έλαφο. Τα υπόλοιπα εκθέματα της αίθουσας είναι κυρίως ανάγλυφες στήλες, που δίνουν μια πλήρη εικόνα της εξέλιξης των λακωνικών αναγλύφων έως και τα κλασικά χρόνια, αλλά παρέχουν και πληροφορίες για τη λατρεία. Η πιο σημαντική από αυτές είναι τοποθετημένη στο κέντρο της αίθουσας. Πρόκειται για μια πυραμιδοειδή στήλη που φέρει ανάγλυφες παραστάσεις στις τέσσερις πλευρές της. Στις δύο στενές πλευρές εικονίζονται δύο φίδια, ενώ στις όψεις παριστάνονται δύο ανδρόγυνα. Στη μία όψη παριστάνεται ένας γυμνός άντρας και μια γυναίκα με χιτώνα που αγκαλιάζονται. Η γυναικεία μορφή κρατά στο χέρι της ένα στεφάνι ή δρεπάνι. Πιθανόν πρόκειται για τον Μενέλαο και την Ελένη. Στην άλλη όψη η αντρική μορφή, κρατώντας ένα μαχαίρι, προσπαθεί να σκοτώσει ή να απειλήσει τη γυναικεία μορφή που προσπαθεί να τον εμποδίσει. Η παράσταση αυτή ίσως απεικονίζει το φόνο της Κλυταιμνήστρας από το γιο της Ορέστη. Η στήλη χρονολογείται γύρω στο 600 π.Χ., αλλά παραμένει ασαφής η χρήση της αλλά και ο συμβολισμός των παραστάσεών της. Πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα πρώιμων λακωνικών αναγλύφων αποτελούν δύο άλλες στήλες, τοποθετημένες στη δεξιά πλευρά της αίθουσας, μπροστά από τα δωρικά κιονόκρανα του Αμυκλαίου. Η μία στήλη παριστάνει αντρική μορφή που κάθεται σε επιβλητικό θρόνο με ψηλή πλάτη. Η μορφή κρατά κάνθαρο και στα πόδια της βρίσκεται ένας σκύλος. Σε ένα άλλο πλαίσιο και σε μικρότερη κλίμακα απεικονίζεται ένα άλογο. Η μορφή έχει χαρακτηριστικά μυτερό γένι και μυτερά υποδήματα. Η στήλη χρονολογείται από τον 5ο αι. π.Χ. Η άλλη στήλη παριστάνει μια αντρική και μια γυναικεία μορφή που κάθονται σε θρόνο και συνοδεύονται από σκύλο. Η γυναικεία απεικονίζεται σε προφίλ, ενώ η αντρική μορφή έχει στραμμένο το κεφάλι προς το θεατή και κρατά κάνθαρο. Πίσω από το θρόνο βρίσκεται ένα φίδι. Ένα άλλο ανδρόγυνο, που παριστάνεται σε πολύ μικρότερη κλίμακα, κατευθύνεται προς τις καθιστές μορφές και κρατά στα χέρια του προσφορές, έναν πετεινό και ένα λουλούδι. Ο σχηματικός τρόπος απόδοσης των μορφών κατατάσσει τη στήλη αυτή στα δημιουργήματα του 6ου αι. π.Χ. Στις υπόλοιπες ανάγλυφες στήλες της αίθουσας θα διακρίνετε παρόμοιες παραστάσεις. Το χαρακτηριστικό της τεχνικής αυτών των στηλών είναι το χαμηλό ανάγλυφο. Ο τεχνίτης δεν ενδιαφέρεται να παρουσιάσει τις λεπτομέρειες με πλαστικό τρόπο, αλλά να αποδώσει τις μορφές με τα περιγράμματά τους, κατασκευάζοντας ένα έργο που μοιάζει περισσότερο με έργο ζωγραφικής παρά με ανάγλυφο. Πολύς λόγος έχει γίνει για την ερμηνεία αυτών των παραστάσεων. Προφανώς οι μορφές που παριστάνονται έχουν κάποια λατρευτική σημασία, γι’ αυτό απεικονίζονται να δέχονται προσφορές. Πρόκειται είτε για χθόνιες θεότητες, γι’ αυτό και συνοδεύονται από φίδια, είτε για νεκρούς που έχουν αφηρωιστεί και τιμώνται από τους ζωντανούς απογόνους τους. Αριστερά από την είσοδο, στην επόμενη αίθουσα, είναι τοποθετημένο ένα λακωνικό ανάγλυφο που παριστάνει τους Διόσκουρους, τους γιους του Τυνδάρεω και της Λήδας και αδελφούς της ωραίας Ελένης. Η στήλη επιστέφεται με αέτωμα, όπου απεικονίζονται δύο φίδια και ένα αυγό. Το κεντρικό θέμα της στήλης απεικονίζει δύο νέους που στέκονται αντικριστά και ανάμεσά τους εικονίζονται δύο αμφορείς. Τα δύο φίδια, οι δύο νέοι και οι δύο αμφορείς συμβολίζουν τους Διόσκουρους, ενώ το αυγό προφανώς αποτελεί υπόμνηση του αυγού από το οποίο, κατά την παράδοση, γεννήθηκε η αγαπημένη αδελφή των Διόσκουρων, η ωραία Ελένη. Στην τελευταία αίθουσα του μουσείου εκτίθενται και πάλι έργα γλυπτικής, που χρονολογούνται από τα κλασικά έως τα ελληνιστικά χρόνια. Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζει το μαρμάρινο άγαλμα του λεγόμενου Λεωνίδα, έργο του 5ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στο ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς. Σώζεται μόνο ο κορμός και η κεφαλή του αγάλματος, που απεικονίζει έναν πολεμιστή που φορά κράνος με λοφίο και παραγναθίδες. Παρ’ όλο που σώζεται αποσπασματικά, η έντονη κίνηση που το χαρακτηρίζει είναι φανερή και στο ρωμαλέο πλάσιμο της μορφής, στοιχεία που κατατάσσουν το έργο αυτό στα κλασικά χρόνια. Πιστεύεται ότι αποδίδει τον Λεωνίδα, τον Σπαρτιάτη μαχητή των Θερμοπυλών. Σημαντικός είναι και ο ακέφαλος κορμός αγάλματος που θα δείτε στη συνέχεια. Το πλάσιμο της σάρκας θυμίζει τα έξοχα έργα του Πραξιτέλη. Θεωρείται έργο της κλασικής εποχής, αλλά στη ρωμαϊκή εποχή μετατράπηκε σε Έρωτα με την προσθήκη φτερών, οι υποδοχές των οποίων είναι και σήμερα φανερές στην πλάτη του αγάλματος. Στην ίδια αίθουσα θα δείτε δύο κεφαλές, της Ήρας και του Ηρακλή, που πιθανόν είναι αντίγραφα έργων του Λύσιππου. Στην κεφαλή της Ήρας έχει χαραχθεί ένας σταυρός, σημάδι ότι επαναχρησιμοποιήθηκε στα χριστιανικά χρόνια. Στους τοίχους της αίθουσας εκτίθενται επιτύμβιες στήλες, που, σύμφωνα με τη σπαρτιατική παράδοση, είναι ακόσμητες και γράφουν πάνω μόνο το όνομα του νεκρού. Στην αυλή του μουσείου εκτίθενται διάφορα έργα γλυπτικής, κυρίως ανδριάντες των ρωμαϊκών χρόνων. Την προσοχή σας αξίζει το άγαλμα καθιστού λιονταριού που βρέθηκε στο θέατρο και θυμίζει τον τύπο του λιονταριού της Χαιρώνειας. Στο κεφάλι φέρει μια διαμπερή οπή, καθώς τα μεταγενέστερα χρόνια είχε χρησιμοποιηθεί ως στόμιο κρήνης. Παρά τις επεκτάσεις που οδήγησαν στη σημερινή του μορφή, το μουσείο είναι ανεπαρκές για να στεγάσει τα πολυάριθμα ευρήματα της Λακωνίας. Ήδη ετοιμάζεται η μεταστέγαση του μουσείου στο κτίριο ΧΥΜΟΦΙΞ, που διαμορφώνεται κατάλληλα για το σκοπό αυτό. Η είσοδος του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης. Χάλκινο ειδώλιο (8ος αι. π.Χ.), από το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος (Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης). Μερική άποψη της αίθουσας με την προϊστορική συλλογή στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης. Λακωνική στήλη (7ος αι. π.Χ.), με παράσταση του Μενελάου και της Ελένης (Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης). Γλυπτά των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης. Μερική άποψη της αίθουσας με την ρωμαϊκή συλλογή (Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης). Λακωνικός πίθος του 7ου-6ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης). Η αίθουσα κλασικής και ελληνιστικής γλυπτικής στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης· διακρίνεται το άγαλμα πολεμιστή, του λεγόμενου «Λεωνίδα».